در پی جنگ دوازده روزه اخیر، کشور وارد شرایطی پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی، مملوء از ابهام و تردید شد.
روزهایی را پشت سر گذاشتیم که اخبار ضدونقیض، تحلیل‌های سیاسی و جناحی گوناگون و همراه با آن فعالیت شبانه‌روزی رسانه‌های مختلف، پیچیدگی را همراه با دلهره و اضطراب در ذهن و روان شهروندان دوچندان می‌کرد.
همزمان با قطع گسترده اینترنت و فقدان دسترسی به نرم‌افزارهای ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی در میانه جنگ، احساس جدایی، تنهایی و سردرگمی، فشار روانی فراوانی بر مردم وارد آورد. شهروندان اغلب نمی‌دانستند در این وضعیت پرمخاطره، چگونه می‌توانند آرامش خود، نزدیکان و جامعه پیرامون‌شان را حفظ کنند.
یادداشت پیش‌رو بخش‌هایی از سخنرانی دکتر نعمت‌الله فاضلی در خانه اندیشمندان علوم انسانی است که در تاریخ هفتم تیر ۱۴۰۴ بیان شده است. این جامعه‌شناس برجسته با پیشنهاد راهکارهای ساده اما اثربخش، به‌ما نشان می‌دهد که چگونه در شرایط جنگی، از طریق مواجهه سازنده با ابهام و عدم قطعیت و با تقویت تاب‌آوری، آرامش خود را حفظ کنیم و با تقویت همبستگی اجتماعی از بحران‌ها به‌سلامت بگذریم.
۱. ابهام را تحمل کنیم
آماده باشیم تا در وضعیت خطیر و پرمخاطره و بسیار پیچیده و مبهم زندگی کنیم. ظرفیت تحمل ابهام در وجودمان را توسعه دهیم. معلوم نیست به‌زودی ایران روی آرام ببیند. جامعه ایران با عدم قطعیت‌های مخاطره‌آمیزی درگیر است. این را بپذیریم.
۲. با هم و کنار هم باشیم
ملاقات‌های حضوری و دورهمی‌مان را گسترش دهیم. مراقب باشیم غرق رسانه‌ها و فضای مجازی نشویم. این‌ها ما را منزوی‌تر، تنهاتر و مضطرب‌تر می‌کنند. با هم بودن، ورزش و ورز دادن انسان شدن و بودن ماست. این را به‌خاطر بسپاریم.
۳. کنشگری کنیم
هرکس هرطور می‌تواند فعالیت مدنی و جمعی داوطلبانه‌ای را پیش بگیرد. بروید عضو یکی از نهادهای مدنی داوطلبانه محیط زیستی، میراث فرهنگی، نهادهای خیریه، یا گروه‌های مدنی فرهنگی و هنری و کتاب‌خوانی شوید.
۴. رژیم رسانه‌ای بگیریم
این را سرلوحه افکارتان قرار دهید که متخصص علوم سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیستید. بنابراین، شناخت‌تان از امور ناقص و شاید نادرست است. مهم‌تر اینکه مطالبی که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند ممکن است کاملا نادرست یا جانبه‌دارانه باشد. بنابراین رشته افکارتان را به دست رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نسپارید. تا حد ممکن از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی فاصله بگیرید و به‌جایش با ملاقات دوستان و خویشانتان سرگرم شوید.
۵. کتاب بخوانیم
می‌دانم که در موقعیت جنگی و دشوار کنونی، کتاب خواندن آسان نیست. اما کتابی کنار دستتان بگذارید و روزانه چند ورقی از آن را بخوانید.
۶. از اطراف و اطرافیان‌مان مراقبت کنیم
احوال هم را بپرسیم. مراقب فقرا باشیم. به سالمندان بیشتر توجه کنیم. بیشتر از محیط زیست مراقبت کنیم. بکوشیم کم‌تر مصرف کنیم. بکوشیم مهربان‌تر باشیم. با خودمان هم مهربان باشیم.
۷. سکوت کنیم
مقداری هم تمرین سکوت کنیم. ذهن شلوغ‌مان را مدیریت کنیم و اجازه ندهیم مدام در معرض هجوم خبرهای بد و سیل اطلاعات باشد. خیام‌وار به جهان گذران بنگریم و دم را غنیمت شماریم و شادی را فراموش نکنیم.
۸. مدارا کنیم
جنگ تحمیلی دوازده روزه چیزهای مهمی را عریان و برملا کرد. ازجمله اینکه ما همه با تفکرات، نگرش‌های سیاسی و سبک‌های زندگی مختلف و متفاوتیم. اما برای ایجاد امنیت و زندگی پایدار ناگزیر باید همدیگر را تحمل کنیم، تفاوت‌هایمان را به‌رسمیت بشناسیم و خود را هم‌میهن بدانیم.اصل بنیادی زندگی جمعی و سیاسی حاکم بر زندگی ما باید «میهن‌سالاری» باشد. نه دین‌سالاری، نه حزب‌سالاری، نه قبیله‌سالاری. حامیان حکومت چاره‌ای جز مدارا با سکولارها و حتی بی‌دینان ندارند. سکولارها و بی‌دینان هم باید حکومتی‌ها را هم‌میهن خود بدانند. هم‌میهن بودن یعنی مدارا و تساهل و به رسمیت شناخت دیگران با همه تفاوت‌هایشان.
۹. خلاق باشیم
ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها، استعدادها و بالقوگی‌های خودمان و محیط‌مان را ببینیم و باور کنیم. همیشه راه و چاهی برای عبور از مشکلات هست و می‌توان ساخته و پرداخته کرد. کافی است گفتگو کنیم، تعامل داشته باشیم، از هم دور نشویم، به هم اعتماد بیشتری بورزیم. امید در همین چیزهاست. نشست‌هایی در فضاهای شهری، کافه‌ها و فرهنگسراها و ... برگزار کنیم. در این نشست‌ها یک استاد و متخصص شرکت کند و شهروندان هم بیایند و با او پرسش و پاسخ کنند. هدف اصلی این ملاقات‌ها فقط دیدار و ملاقات رودرروی شهروندان باشد تا با هم باشند و یکدیگر را ببینند و احساس تنهایی نکنند. درعین‌حال، گفتگو هم داشته باشیم.
۱۰. میهن‌سالاری خط قرمز باشد
هر بحث، تحلیل، خبر و دیدگاهی را که انتهایش تخریب میهن و کشتار هم‌میهنان است، نپذیریم. فریب میهن‌ستیزان را نخوریم. حتی اگر ظاهراً با داده‌های متقن و استدلال‌های معقول با ما سخن بگویند. یقین بدانیم این افراد اگر با متخصص و خبره سیاسی بحث کنند، مغالطه ها و نادرستی‌های‌شان برملا می‌شود.
ترکیب راهکارهای یادشده چارچوبی برای ساختن زندگی جمعی صلح‌آمیز، تاب‌آور و خلاق در شرایط ابهام فراهم می‌آورد. هرکدام از راهکارهایی که اینجا بیان شد اگر تنها یکبار هم اجرا شود، به ما یادآوری می‌کند که جامعه و شبکه انسانی که در آن زندگی می‌کنیم، واقعی و زنده است.
تاب‌آوری به معنای توانایی سازگاری و بازیابی روانی پس از تجربه شرایط دشوار، بحران‌ها یا مخاطرات مزمن است. فرد تاب‌آور با بهره‌گیری از منابع درونی مانند انعطاف‌پذیری ذهنی و مهارت‌های مقابله‌ای و همچنین برخورداری از حمایت‌های بیرونی نظیر پشتیبانی اجتماعی، می‌تواند پس از مواجهه با آسیب یا فشار بالا، سطح عملکرد و آرامش خود را بازسازی کند. پیمودن این مسیر به نفع رشد شخصی و بهبود اجتماعی است.
این روزها زندگی ما تحت تاثیر جنگ پراضطراب و تلخ شده و روابط اجتماعی و انجام امور کاری روزمره‌مان با مشکلات فراوانی همراه شده است. در این شرایط، همدلی، داشتن گفتگوهای سازنده و پیوستن به حرکت‌های جمعی، کمک می‌کند تانه‌تنها بر احساس تنهایی‌مان غلبه کنیم، بلکه با تاب‌آوری هدفمند، این روزهای سخت را پشت سر بگذاریم.
*گزارش و تنظیم، تحریریه ایجاد
